آشنایی با بعضی از روشهای فعال تدریس

- روش حل مسئله

روش های فعال تدریس

 آشنایی با بعضی از روشهای فعال تدریس

یکی از عناصر اصلی در برنامه درسی و طراحی آموزشی" موضوع روشهای یاددهی یادگیری است و کلیه اقدامات و تصمیمات" ضمن اجرای روش به مرحله ظهور می رسد ویادگیری اتفاق می افتد . در طراحی آموزشی "موضوعاتی چون اهداف "روشهای ارزشیابی" وسایل آموزشی و........  تدوین و از طریق روش تدریس به کارهای عملی تبدیل می شود .اگر روشهای تدریس  مورد استفاده به خوبی انتخاب و اجراء شود " بدون شک خلاقیت دانش آموزان نیز مجال پرورش  پیدا میکند.درنتیجه"روشهای یادگیری  به دانش آموزان آموزش داده می شود و ... آنان می دانند  چگونه یاد بگیرند که یاد بگیرند ( یاد گیری یادگیری ) .حال درزیر به بعضی از روشهای فعال تدریس اشاره می کنیم.

1- روش حل مسئله

رسیدن به هدف در هر اقدامی"نوعی حل مسئله است.

مراحل روش حل مسئله ( الگوی جان دیویی)

1- مشخص کردن مسئله در تمام ابعاد برای شاگردان

2-جمع آوری اطلاعات برای ساخت فرضیه

3-فرضیه سازی بر اساس حدس  وگمان اولیه

4- آزمایش فرضیه ها توسط شاگردان و ثبت نتایج آزمایش ها  که درستی یا نادرستی فرضیه ها

مشخص گردد.

5- نتیجه گیری" تعمیم و کاربرد فر ضیه ها ی مورد قبول جهت استفاده دیگران

مراحل روش حل مسئله ( جورج پولیا)

1- درک و فهم مسئله توسط شاگردان بوسیله: توجه دادن ذهن فراگیران به مسئله- تشریح واژه های کلیدی- بیان مسئله توسط فراگیران به زبان ساده- تعیین معلومها و مجهول ها ی مسئله- تشخیص شرایط و محدودیتهای مسئله- رسم شکل یا نمودارجهت فهم بهتر مسئله برای شاگردان –نقش راهنما بودن معلم و فعال بودن شاگردان)

2- نقشه کشی یا طراحی برای حل مسئله- در این مرحله مسئله حل نمی شود "بلکه نقشه هایی طرح وبهترین آنها انتخاب می شود

3-  اجرای نقشه و راهبردهای انتخاب شده. که در این مرحله مهارت های لازم برای انجام پروژه  را  آموزش می دهیم " نیروها و امکانات را سازماندهی می کنیم" وعملکرد روش ها را بعد از حل واجرا  توسط شاگردان "به مقایسه می گذاریم

4- بازنگری و کنترل " که شاگردان مراحل انجام شده را دوباره با کمک معلم " کنترل و ارزشیابی می کنند. در این مرحله شاگردان مواردی چون"کنترل و مقایسه چند مورد از نقشه ها-توصیف و تشریح جواب مسئله و نوشتن توضیحات  پایانی – حل بعضی از مسائل  مشابه – مقایسه جوابهای به دست آمده – ارتباط دادن جوابها با اهداف صورت مسئله –تعمیم دادن جواب ها "تعمیم  نتایج و استفاده از آنها در مو قعیتهای جدید

***************

2- روش ایفای نقش

یکی از روشهایی که در تکوین شخصیت فردی و اجتماعی شاگردان سهم زیادی دارد "روش ایفای  نقش است "زیرا نمونه های کوچکی از ایفای نقشهای زندگانی است و بهتر از بقیه روش ها شاگردانرا در عرصه زندگی می آزماید.

امتیازات روش ایفای نقش

1- ایجاد شور وشوق و انگیزه درونی در فراگیران

2-مشارکت وفعالیت کلیه شاگردان

3- کاهش کم رویی و خجالت شاگردان

4- افزایش مهارتهای روانی – حرکتی شاگردان

5- تقویت نگرشها و طرز تفکر جدید وقبول ارزشهای اجتماعی توسط شاگردان

6-تقویت قدرت مدیریت و سازماندهی شاگردان د رکلاس و آینده شغلی آنها

شرکت کنندگان در روش ایفای نقش

الف-معلم در مقام مسئول اجراء و هماهنگ کننده فعالیتها

ب- عده ای از شاگردان  درنقش بازیگران اصلی و یک نفر در هر گروه به عنوان کارگردان

ج-مشاهده کنندگان :بقیه شاگردان تماشاچی اند ودر پایان اجرای نمایش " ارزشیاب و تحلیل گر نمایش می باشند

مراحل روش ایفای نقش

1-انتخاب موضوع ( درسی یا موضوعات دلخواه)

2- نوشتن نمایش نامه: کلیه فعالیتها از شروع تا پایان را شاگردان با کمک و هدایت معلم نوشته  و اهداف اصلی موضوع درس را در یکایک مراحل  می گنجانند.

3- تعیین نقش ها  برای شاگردان بر اساس توانایی و علاقه آنان

4- تهیه امکانات و تجهیزات لازم بر اساس نمایش نامه تدوین شده  و صحنه آرایی جذاب.

5- آمادگی و تمرین مقدماتی ( حفظ نقش ها – مطالعه نمایش نامه و اطلاع از نقش دیگران- شناخت وسایل و امکانات- تمرین به صورت متوالی)

6-اجرا کردن نمایش  در حضور شاگردان و معلم  و هدایت و کار گردانی نمایش توسط معلم  تاروش از اهداف دور نشود.

7- بحث و بررسی و ارزشیابی  : در پایان نمایش شاگردان تماشاچی به صورت گروهی و با هدایت معلم کلیه مراحل را بررسی و ارزشیابی می کنند و نکات مثبت و منفی آن را به معلم ارائه می دهند. در پایان  معلم با توجه به اهداف درس برای شاگردان تکلیف معین می کند

**************

3-  روش بارش یا طوفان فکری

این روش جهت تقویت زمینه های  بالقوه  خلاقیت  شاگردان  است و یکی از مسیرهای  ساخت این فضا"به کارگیری روشهای تدریس خلاق و خلا قیت زاست.در فرایند خلاقیت"سه محور اصلی وجود دارد:

1- دانش و مهارت و اطلاعات زمینه ای مناسبی در مورد موضوع شاگردان داشته باشند.

2- انگیزه  درونی قوی در شاگردان وجود داشته باشد.

3- تفکر خلاق داشته باشند . این بوسیله بارش  فکری و مغزی میسر می گردد.

تعریف بارش فکری :

اجرای فن و گردهم آیی ای که از طریق آن"عده ای می کوشند برای یک مسئله به خصوص " با انباشتن تمام افکار واندیشه هایی که همان جا به وسیله اعضا ارائه می گردد"راه حلی بیابند.

در این تعریف چند نکته اساسی وجود دارد :

1- بارش فکری دانش و فن گروهی است .

2- تلاش فکری و ذهنی به طور گروهی صورت می گیرد تا راه حلی به دست آید.

3- راه حلهایی برای یک مسئله یا موضوع پیشنهاد می شود.

4-- بارش فکری"نوعی حمله ذهنی به موضوع است که شرکت کنندگان به طور واضح نظر خود را ابراز می کنند.

قوانین لازم الاجرای روش بارش فکری

1- انتقاد از اندیشه های غلط یا صحیح افراد ممنوع است زیرا روند فعالیت کند شده و فکر افراد را به  جای تفکر "به سوی انتقاد سوق می دهد.

2- قضاوت و ارزشیابی در مراحل بارش فکری"درمورد اندیشه و فکر اعضا ممنوع است زیرا وقت تلف شده واعضا متوجه عمل کرد می شوند.

3-باید کمیت اندیشه ها بیشتر باشد تااندیشه های خلاق بیشتر شود .

4- اعضاء میتوانند نظرات دیگر اعضاء را تغییر دهند"مشابه سازی کنند و با ادغام آنها نظرجدید بدهند

5-به نظرات غیر معقول و غیر منطقی و بدیع و تازه توجه شود 

6- حضور افراد داوطلبانه و اختیاری واز روی میل و علاقه است

7- مشابه سازی نظریات آزاد است . زیرا ممکن است اندیشه های تازه و بکری به دست آید.

مراحل روش بارش مغزی

الف- خلاقیت وتولید اندیشه- فعالیت اعضاء باهدایت مسئول جلسه شروع می شود  ونظرات رامنشی  یاد داشت می کند.

ب-قضاوت و ارزشیابی-نظرات مشابه ونامناسب حذف میشود ودرنهایت تعدادی نظریه به صورت پیشنهاد ودست آورد اصلی جلسه اعلام میشود.

تشکیلات جلسه بارش فکری ( مغزی)

1- رئیس گروه- برنامه ریز و هدایت گر گروه است

2- یک یا جند نفر منشی- نظریات و اندیشه های جدید را ثبت کرده و در پایان فهرست کاملی به نام افراد  ارائه دهنده تکمیل می کند.

3- اعضاء شرکت کننده- بین 10 تا 400 نفر بر اساس دایره اطلاعات متغییر است متغیر است

4- مشاهده کنند گان- گاه عده ای در مقام مشاهده گر برجلسه نظارت کرده و برداشتها ی خود را  یاداشت میکنند ودر ارزشیابی نظر می دهند.

زمان و طول جلسه بارش مغزی

بین 20 تا 45 دقیقه  ( بر اساس نظر دکتر سیدنی)

در پایان  معلم با توجه به اهداف درس برای شاگردان تکلیف معین می کند

*************

4-روش مباحثه ای ( بحث گروهی)

بعضی موضوعات درسی"بر تقویت و افزایش مهارت های اجتماعی "کلامی و ارتباطی مبتنی است و  اهداف مورد نظر بر آن دسته از مهارتهایی که ارتباطات فردی و جمعی مؤثرند"تاکید دارد.ازاین طریق "ارتباطات و تبادل تجربیات"قدرت کلام وبداعت رادردانش آموزان تقویت  می کنند.

محاسن روش مباحثه ای یا بحث گروهی

1- مفهوم مشارکت و تلاش برای شاگردان روشن می شود

2- ذهن فراگیران را پویا و فعال می کند

3- شاگردان در پایان "به دیدگاه های مشترک مورد توافق می رسند

4- معلم نقش راهنما و کنترل کننده را دارد

5- علاقه و انگیزه شاگردان افزایش یافته و تدریس کسل کننده نخواهد شد

6- با مشاهده رفتارها و بحث ها می توان توانایی های شاگردان را سنجید

7- کم رویی و خجالت شاگردان کاهش می یابد

8-عواطف ودوستی شاگردان تقویت یافته وبهتر همدیگر را می شناسند

9- تفکر انتقادی د رآنان تقویت می شود

10- سایر توانایی های شناختی رشد می یابد

11- توانایی سخن گفتن و مهارت های کلامی پرورش می یابد

12- آموزش و یادگیری بر استدلال و توجیه منطقی استوار است

سازمان دهی افراد در بحث گروهی

1- معلم نقش هدایتگری را دارد- در ضمن انتخاب روش بحث گروهی" کنترل بحث ها" –شرح وظایف شاگردان  را نیز بر عهده دارد

2-انتخاب یک شاگرد به سمت منشی و سخن گوی گروه تا روند بحث را ثبت کند ودر پایان "کلیات و جزئیات آن رابررسی کنند

3-دانش آموزان در مقام شرکت کننده گان در بحث گروهی – اگر عدۀ شاگردان کلاس زیا د نبود بهتر است همه در بحث شرکت کنند " در غیر این صورت  دانش آموزانی که میل دارند انتخاب می شوند ( حداکثر 20 نفر)

4-در صورت نیاز دعوت از صاحبنظران

5- شخصی در سمت ناظر گروه تا بحث ها را سمت دهی کند

6- مشاهده گران بحث گروهی – در صورتی که تعداد شاگردان بیش از 20 نفر باشد  بقیه باید مشاهده  گر بحث باشند  و سؤالات و نکته های خود رادر جریان بحث یاد داشت می کنند ودر مرحله بررسی و ارزشیابی سؤالات خود را مطرح می کنند تا شرکت کنندگان پاسخ دهند

مراحل یادگیری در روش بحث گروهی

مرحله اول- انتخاب موضوع بحث –( موضوع مورد توافق یا موضوع بحث انگیز )

مرحله دوم- یافتن زمینۀ مشترک برای بحث-( از طریق یک فیلم یا گردش علمی یا خواندن یک موضوع  از کتاب و...)

مرحله سوم- بیان هدف های اموزشی و یادگیری بحث - جهت جلوگیری از هدر رفتن انرژی افراد – گم نشدن هدف - نشستن شاگردان به صورت سمیناری و دایره ای جهت افزایش ارتباط بین آنها از طریق تماس مستقیم چشمی

مرحله چهارم- هدایت جریان بحث و گفتگوی اصلی- معلم بعد از صحبت های معمولی و معرفی موضوع مورد بحث " بلا فاصله باید سکوت کند و به شنونده ای خوب در آید . وظیفۀ اصلی او در بحث گروهی "تحلیل و ارزشیابی جریان بحث" منطق" سازمان و صحت مطالب گفته شده است در پایان  معلم با توجه به اهداف درس برای شاگردان تکلیف معین می کند.

**************

5-روش پروژه

این روش در کسب مهارتهای اساسی  زندگی فراگیران نقش اساسی دارد درجوامع پیشرفته "یکی از  اهداف برنامه های تعلیم و تربیت "تکوین شخصیت افراد برای کسب مهارت های اساسی زندگی است .در این زمینه "ارتقای قدرت مدیریت"برنامه ریزی و کنترل"از محورهای مهم به حساب می آید و در جهت نیل به این اهداف انتخاب روشهای فعال تدریس زمینه های مناسب را فراهم خواهد آورد .

در روش پروژه فراگیران مقد مات لازم را فراهم می آورند و برای انجام دادن پروژه برنامه ریزی می کنند .وبرای اجرای صحیح آن به سازماندهی می پردازندو طبق اهداف و برنامۀ زمانی "موضوع  واگذار شده راشروع می کنند و به اتمام می رسانند.

ویژگیهای روش پروژه

1- روش پروژه مانند واحد کار شاگردان است ولی در پروژه اول ارتباط آن با عواملی که باید مورد مطالعه قرار گیرد معین می شود .

2-مرحله به مرحله بودن کار موجب نظم کنترل مرحله ای می شود

3- یادگیری بسیار عمیق است وپیشرفت شاگردان بسیار زیاد و کاملا محسوس است.

4- شاگردان اعتماد به نفس پیدا میکنند و بین آنها و معلم رابطۀ صحیح آموزشی بر قرار می شود

5- رفتارهای اجتماعی مانند"همکاری" تعاون"احساس مسؤ لیت"انضباط درکارها"فعالیت" صبروتحمل عقاید مخالف در شاگردان تقویت می شود

6- مهارتهای تحقیق و پژوهش را می آموزند

7-توانایی ها گوناگون در شاگردان بروز می کند .

8- فعالیت آموزشی با میل و رغبت انجام می شود و تحمیلی نیست.

9- بسیاری از دشواری های تربیتی به دلیل فعال بودن شاگردان در ضمن اجرای این روش از بین می رود

مراحل روش پروژه

1- تعیین موضوع و هدف توسط معلم یا شاگردان-هدف باید به صورتی انتخاب شود که  شاگردان بامیل بپذیرند وآن را با تکلیف روزانه اشتباه نگیرند

2- ارائه طرح –معلم باید فرصت لازم را در اختیار شاگردان قرار دهند تا شاگردان با ذوق خود طرح  را تهیه کنند

3- اجرا- معلم نظارت کند تا شاگران طرح را اجراء کنند و بعضی در کار خود قصور نکنند و هیچ طرحی ناتمام نماند

4- قضاوت و ارزشیابی – درپایان اجرای طرح سرگروه ها گزارش خودرا به معلم ارائه می دهند و سایرشاگردان هم گوش می دهند و نظریات خود را ابراز می دارند ومعلم ارزشیابی و پیشنهاد خود را می گوید در پایان  معلم با توجه به اهداف درس برای شاگردان تکلیف معین می کند.